Van kraken naar samen maken in Oud-Charlois
Hoe een grondige renovatie door goed samenwerken zorgt voor een grotere impact
Samen sta je sterker. Zonder wrijving geen glans. Het zijn wat clichés die prachtig worden geïllustreerd met de unieke samenwerking van Woonstad Rotterdam en bewonersvereniging W1555. In Oud-Charlois werkt de woningcorporatie samen met de bewoners van een voormalig gekraakt woonblok aan de grondige renovatie ervan. Een uitdagend project dat niet zonder strubbelingen verloopt, maar waarvan iedereen de meerwaarde onderschrijft. Bewoner Floris Schiferli en Fense Berkhof en Armando Sorrentino (Woonstad Rotterdam) vertellen over het project, de uitdagingen en de toegevoegde waarde ervan voor de buurt en bewoners.
Floris Schiferli (bewoner), Armando Sorrentino (Woonstad Rotterdam), en Fense Berkhof (Woonstad Rotterdam)
10 jaar ruimte voor groei en bloei in Oud-Charlois
Toen het leegstaande woonblok aan de Wolphaertstraat 1555 – bestaande uit 51 woon- en bedrijfsruimtes – rond 2004 werd gekraakt, was de bestemming ervan nog onduidelijk. Armando: “De corporatie moest zich beraden over nieuwe plannen nadat de gemeente niet akkoord ging met de sloop. Met de krakers spraken ze af dat ze er de komende tien jaar mochten wonen als ze zich zouden verenigen binnen één organisatie. Ook moesten ze het pand opknappen en daarvoor kregen ze een lening die ze renteloos terugbetaalden.” Daarnaast investeerden de bewoners arbeidsuren en kregen ze aanvullend een subsidie van Groeibriljant Oud-Charlois. Ondertussen had de corporatie tien jaar de tijd om zich te bezinnen op plannen. In dat decennium schoten veel bewoners wortel in Oud-Charlois: ze leerden de buurt en de mensen kennen en stichtten er hun gezin. Zij hadden zich gehecht aan de buurt en waren er onderdeel van geworden, onder andere met de organisatie van kunstroutes en festivals als South Explorer.
Ik werd bij de club gevraagd en zag het direct zitten, wonen in Oud-Charlois
Floris Schiferli is één van die bewoners, creatief ondernemer en voorzitter van bewonersvereniging W1555. “De bewoners verenigden zich in 2004 in Stichting NAC (Nieuwe Ateliers Charlois). Ik werd bij de club gevraagd en zag het direct zitten, wonen in Oud-Charlois. Het bood de unieke kans voor exploitatie van het pand op onze eigen voorwaarden én met een groep gelijkgestemden. Tien jaar lang konden we vooruit en iets bijzonders doen! In tegenstelling tot velen heb ik nooit vooroordelen gehad over Zuid. Sterker nog, ik vind Zuid een stuk diverser en grootstedelijker dan Noord. Velen zien de rivier als barrière, maar je bent vanaf Oud-Charlois via de Maastunnel echt zó in het centrum.” Floris was net gestart met een studie Bouwkunde en wat hij toen nog niet had kunnen voorzien, is dat zijn nieuwe woonplek misschien wel zijn levenswerk zou worden. Hij zat 14 jaar in het bestuur van Stichting NAC, was namens de bewoners de kartrekker binnen het samenwerkingsproject en Superuse Studios, het architectenbureau waar hij inmiddels zelf partner is, won de architectenselectie. Zijn collega Jeroen Bergsma maakte het ontwerp voor de hoognodige renovatie van het woonblok.
Bewoners betrekken bij buurtontwikkeling
Na tien jaar verliep het contract én was het pand zelf aan groot onderhoud toe. Woonstad Rotterdam zag de positieve ontwikkelingen in Oud-Charlois en de meerwaarde van de ‘kunstenzone’ die de bewoners in 10 jaar tijd hadden gerealiseerd. Armando: “De creatieve gemeenschap zorgde voor een culturele impuls in de buurt die Woonstad wil behouden. Zo ontstond het plan om deze bewonersgroep te betrekken bij de herontwikkeling van het pand.” Woonstad Rotterdam besloot in te zetten op co-creatie en dat was de start van een intensieve samenwerking met de bewoners van W1555. Het pand blijft in bezit van Woonstad, maar het plan voor de ingrijpende renovatie – op veel vlakken kwalificeert het blok straks als nieuwbouw – maakten ze samen. Na de renovatie is de bewonersgroep als wooncoöperatie bovendien zelf verantwoordelijk voor het beheer en verhuur van het pand. Voor Woonstad Rotterdam betekent dat een gedurfd experiment, om zo op een nieuwe manier samen te werken met de bewoners. Armando: “De bewoners dragen al jaren bij aan de sociaal-culturele verbinding in de buurt. We willen hen letterlijk de ruimte geven om dit voort te zetten.”
We willen bewoners vaker de ruimte geven om mee te denken over de ontwikkeling van hun leefomgeving
Zo gezegd, zo gedaan: in november 2019 werd de samenwerkingsovereenkomst getekend. In samenspraak met de bewoners wordt het pand vanaf januari 2020 in 1,5 jaar tijd gefaseerd verbouwd. Een deel van het blok blijft dus bewoond, om de ziel niet uit de buurt te halen en het gevoel van collectiviteit te behouden, vertelt projectmanager Fense. Als projectleider Wijken was hij al betrokken bij de kunstenzone die met de komst van de creatieve (anti-)krakers was ontstaan. Hij is inmiddels projectmanager, maar nog steeds betrokken bij Oud-Charlois. “Ik kan nu al zeggen dat dit een memorabel project is binnen mijn carrière. Het is niet gemakkelijk omdat we nieuwe manieren van samenwerken uitproberen, maar juist de uitdaging ervan maakt het interessant. We willen onze bewoners vaker de ruimte geven om mee te denken over de ontwikkeling van hun leefomgeving. In dit geval was er een vruchtbare basis voor samenwerking omdat de bereidheid er was en er bovendien al een collectief was gevormd.” ‘Next level participatie’ noemt Fense het, om daarmee de veelomvattendheid ervan aan te geven. “Je geeft als organisatie veel uit handen en een derde partij het vertrouwen, maar je weet nog niet zeker of ze in staat zijn om het waar te maken. Dat is spannend. Normaal werken we met een programma van eisen waarin staat wat wij van een aannemer verwachten. Nu is er ook een programma van eisen, maar daarnaast ook een programma van wensen van de bewonersgroep, bestaande uit 46 huishoudens. Wat vinden zij als groep belangrijk in hun woonomgeving? Die twee dingen brengen we hier samen.” In zijn huidige rol is hij vooral bij de fysieke realisatie van het project betrokken en is Armando er voor het sociale aspect. Fense: “Mijn rol is om de plannen en afspraken te bewaken tussen de architect, de aannemer, de bewonersgroep en Woonstad. Ik structureer en controleer in dit project meer dan bij andere projecten. Soms is dat lastig, omdat deze nieuwe samenwerking juist ruimte biedt voor veel creativiteit. Toch is het noodzakelijk, alleen op die manier brengen we dit samen tot een goed einde.”
Sociale huurwoningen blijven behouden
Het project is nog verre van voltooid, maar dat neemt niet weg dat het nu al bijzonder is. Armando: “Het is uniek dat bewoners zoveel ruimte krijgen om mee te denken over het ontwerp, om het aan te laten sluiten op hun wensen. Zij hebben veel nuttige input geleverd. Zo vonden zij de portieken aan de straatkant – waarvan de ene deur leidt naar een beneden- en de andere naar een bovenwoning – storend omdat het de ruimte niet optimaal benut en daarnaast zorgt voor geluidsoverlast. In het nieuwe ontwerp is daarom gekozen voor een entree die door het gebouw heen loopt en naar de achterkant van het pand leidt, waar we een trappenhuis en galerij realiseren.” In totaal hebben we het over de herontwikkeling van 46 woningen en 6 ‘bedrijfsunits’, die de kunstenaars gebruiken als atelier, expositieruimte en plek voor activiteiten voor kinderen uit de wijk. Armando: “Deze ruimtes zijn van toegevoegde waarde voor de buurt. Jongeren komen hier bijvoorbeeld in contact met kunst en daarnaast wordt de wijk hierdoor ook voor anderen aantrekkelijker.” Floris vindt de grootste toegevoegde waarde ervan dat de woningen beschikbaar blijven voor de sociale verhuur. “Deze woningen vallen niet ten prooi aan speculatie, zoals zoveel nu in Rotterdam. Met Woonstad Rotterdam behouden we een woonblok voor sociale huur, dat vind ik waardevol. Juist met collectiviteit en diversiteit maak je sterke steden.”
Collectiviteit vraagt een andere mentaliteit
Fense onderschrijft de waarde van collectief ontwikkelen en zou het graag vaker zien in Rotterdam, omdat het eindproduct er simpelweg beter van wordt. Andersom zegt Floris te leren van de denk- en handelswijze van Woonstad Rotterdam. “Een woningcorporatie is strak gebonden aan de wet. Fense en Armando gaan er helemaal voor, maar je merkt dat ze te maken hebben met een systeemwereld vol doelstellingen. Toch hebben we hier dezelfde belangen en aangezien wij het beheer zelf gaan overnemen, moeten we ook meer gaan denken als een corporatie en constant risico’s in kaart brengen en afwegingen maken.” W1555 huurt straks het volledige blok van Woonstad Rotterdam en krijgt, binnen de kaders van het passend toewijzen, zelf de vrijheid, om andere creatieven een woning toe te wijzen. Fense: “Het onderhoud blijft de eerste jaren nog bij ons, dat heeft ook met de garantietermijn te maken, maar zo houden we ook een vinger aan de pols terwijl de bewoners samen alles op de rit kunnen krijgen.”
Ik vind het geweldig om bij te dragen aan het behoud van dit waardevolle ecosysteem voor de wijk
Floris heeft daar het volste vertrouwen in. “Ook nieuwe bewoners komen uit de creatieve sector, maar die sector is breed. Niet alleen autonoom kunstenaars, maar ook decorbouwers en bakkers kunnen daaronder vallen. Het belangrijkste zijn de juiste mentaliteit en de bereidheid om samen dingen aan te pakken.” Volgens Floris is Zuid de plek waar het de komende jaren gaat gebeuren en is Oud-Charlois – vlakbij het centrum, maar toch in de luwte – de ideale woonbuurt. Maar los van de ligging is Oud-Charlois voor Floris al ruim 13 jaar de ideale plek. “Al mijn vrienden wonen hier, ik ken de supermarkteigenaar goed, net als de straatjunk waarvan ik weet dat ‘ie af en toe mijn fiets jat. Mijn vrouw leerde ik hier kennen en mijn kinderen zijn hier geboren. Ik vind het geweldig om bij te dragen aan het behoud van deze plek, dit waardevolle ecosysteem voor de wijk.”
